Malezya’da Budizm ve Budistler

Zamana ve Mekana Sessizleşmek

Yazı ve Fotoğraflar: Hayrettin Oğuz

Nüfusunun yüzde 60’ı Müslüman olan Malezya’da ikinci din Budizm’dir.. Ülke nüfusunun yüzde 35’ini oluşturan Çinli ve Hintlilerin büyük bölümü bu dine mensuptur.. Müslümanların dikkat çekmeyen mütevazi ibadethanelerine nazaran hemen dikkat çeken, süsleme biçimi ile farklılığını hissettiren Budist tapınakları (Vihara), bakımlı ve görkemli durumdalar.. Ülke yönetimine Müslümanlar egemen olmasına rağmen diğer dinlerin İslam’a karşı bir tutum ve duruş sergilememeleri şartıyla her türlü özgürlüğe sahip olduğu söylenebilir..  2000 yılında yapılan sayıma göre: İslam: 55.4%,Budizm: 25.2%, Hıristiyanlık: 10.1%, Hindu: 6.3%, Konfüçyüsçülük/Taoizm/Çin dinleri: 2.6%, Diğer (Sihizm, Şamanizm, Bahailik, Animizm’dir.

Budizm Gotama Budha’nın (MÖ 563-MÖ 483) Brahmanizm’de M.Ö. 6. Yüzyılda yaptığı yorum biçiminin daha sonra dinler tarihçileri tarafından “din” olarak telakki edilmesi sonucunda köken olarak aynı olduğu Brahmanizm’den farklı bir konuma oturtulur.. Ancak son dönemlerde özellikle gelenekçi olarak kabul edilen dinler tarihçileri (Geunon-Schuon- Ananda Coomaraswamy) Budizm’in yozlaşan Brahmanizme karşı bir tepki hareketi hatta ihya hareketi olduğunu dolayısıyla ayrı bir din olarak telakki edilmesinin pozitivist dinler tarihçilerinin görüşü olduğunu belirtirler.. Söz konusu gelenekçilere göre Budha’nın Brahmanizm’e tepkisi kesinlikle haklıdır ve dolayısıyla Budha’nın yorumlarını ve tepkilerini sosyolojik anlamda izah etmek gerekmektedir. Nitekim bazı dinler tarihçileri de Brahmanizm’in aşırı derecede somutlaşan Tanrı anlayışına ve Kast sistemine karşı Budha daha soyut ve mücerret bir Tanrı ve toplum yorumu ortaya koymuş, hatta 6. Yüzyıl Brahmanizm’inin Tanrıyı Brahmanların çıkarlarına indirgemelerine bir tepki olarak Budha Tanrı’yı tamamen insanın içsel ve ahlaki boyutuna indirgemiştir. Budha, Hinduizm’de bulunan antropomorfist tanrı inancına ve tanrıların heykellerinin yapılmasına karşı çıkarak tanrı adına yapılan heykellerin kırılmasını istemiştir. Bildiğimiz anlamda biçimsel bir Tanrı, vahiy ve Peygamber anlayışı yerine tamamen içsel anlamda eriş, alış ve veriş söz konusudur.. Bildiğimiz dinlerin dünyevi anlamdaki kuralcı yanına karşın tamamen birey olarak insanın kendi içsel yolculuğu ekseninde manevi bir haldir..

Budizm’in bu yanı pozitivistler tarafından tanrısızlık ve ateizm olarak telakki edilirken, doğu geleneğini bilen anti-pozitivist diyebileceğimiz gelenekçiler tarafından ise içkin bir Tanrı tasavvuru olarak yorumlanmıştır. Nitekim konuştuğumuz Budistler madem Tanrınız yok kime eğiliyorsunuz, kime kulluk ediyorsunuz veya saygıda bulunuyorsunuz dediğimizde biraz da tuhaf bir bakışla bize gülümsüyorlar.. Tanrı’nın “aydınlanan” insanda tecelli ettiğini ve dolayısıyla aydınlanmayı yaşamış her insanın bildiğimiz anlamda bir Tanrı’ya ihtiyacı olmadığını, bizatihi O Tanrının kendisindendir diyorlar.. Bu Batı Panteizmi ile de aynı değil. Yani varlığı Tanrı olarak görme hadisesi olmadığı çok açık.. Bir bakıma seküler bir varlık olan insan içsel yolculuk yoluyla Tanrısal olanı buluyor ve eşya ve hadiselere o nazarla bakıyor.. Dolayısıyla böyle bir durumda diğer dinler tarafından somutlaştırılan bir Tanrı ve Peygamber tasavvuruna benzer bir anlayış söz konusu değil.. Diğer deyişle Tanrı’nın toplumsal-dışsal kurumsallaşmasına karşılık, Tanrının içsel kurumsallaşması diyebileceğimiz bir tasavvur..

Aslında burada Reenkarnasyon-karma-ruh göçü düşüncesini bilmeyen için Budha’nın Tanrı anlayışı bir anlam ifade etmez.. Kaldı ki Brahmanizm’in Tanrı ve varlık düşüncesi bilinmeden Budha’nın Tanrı-ruh, aydınlanma, Nirvana, karma düşüncesi de anlaşılamaz.. Bir bakıma o Brahmanlar sınıfının istismar vasıtası yaparak somutlaştırdığı (putlaştırdığı) Tanrı anlayışını içkin hale getirmiştir.

Nitekim son dönemin önde gelen Budistlerinden Osho şöyle der: “Budist olman gerekmez, önemli olan Budha olmaktır.” diyen Osho’ya göre, Budha’nın Tanrı kavramından söz etmemesinin nedeni çok farklıdır. Ona göre Budha şöyle demek istemiştir:  “Uykudaki insanlarla Tanrı hakkında konuşulmamalıdır. Çünkü sizi dinlerken de uykuda olacaklardır. Siz onlara ne söylerseniz söyleyin onlar rüya görmeye, hattâ söylediklerinizin de rüyasını görmeye devam edecekler ve sonunda kendi zihinlerindeki Tanrıyı yaratacaklardır. Böylesi bir tasarım da kesinlikle yapay, yetersiz ve anlamsız olacağından insanın böylesi yanıltıcı Tanrılarının olmaması daha iyidir.”

Kerim Soley’in de dediği gibi Budistler genel sınıflandırma içerisinde  “Tanrıtanımaz”  olmakla birlikte kaba anlamıyla ateist değildirler; Tanrının var olup olmamasıyla ilgili olmadıklarından  ‘inkârcı’ da sayılmazlar. İzlenecek bir yolları (Dharma), bütün insanlık için çalışan dinî bir toplulukları (Sangha) ve rolü başka inanç sistemlerindekine hiç benzemeyen erdem, bilgelik ve aydınlanma sembolü örnek bir insan olarak Budha’ları vardır.  Ayrıca yaşarken ulaşılacak üstün bir manevi idealleri, yani Nirvana…  Bunların yanında, aydınlanmaya yardımcı iki mükemmel araç olarak da meditasyon ve yoga.  Salt bu kavramlar ve daha pek çok temel anlayış farklılıkları nedeniyledir ki Budizm, kaba materyalist bir anlayışa sahip olan ateistlikten oldukça farklıdır.

Budha Tanrı’dan söz etmez ancak bir derviştir.. Penang’da Vihara ismini verdikleri tapınaktan çıkan bir Budist’in dediği gibi “ama Budha tanrısızlıktan da söz etmemiştir”..  O belki bir dönemin Tanrı düşüncesine tepki göstermiştir ama hiçbir yerde Tanrı’yı reddettiğini söylememiştir.

Budizm kutsal kitapları ve ibadethaneleri olan, dini ritüelleri bulunan, Nirvana’ya yükselmek gibi bir gayeleri olan ve çok sıkı ahlak kurallarına sahip bir inanma biçimidir.. Daha önce Budist olup sonra Müslüman olarak Yahya ismini alan eski bir Budist’in söyledikleri onları daha iyi anlamamızı sağlayacaktır.. Bir Budist Tanrının varlığı ve yokluğunu düşünmez bile.. O Tanrının farklı anlamlara giydirilerek istismarını reddeder. Tanrı üzerinden insanlar üzerinde psikolojik ve sosyolojik baskı kuranlara dikkat çeker ve kendine yönelir.

Malezya’da konuştuğumuz Müslümanların özellikle Budistlerle hemen hiç problemleri söz konusu değil.. Hatta zaman zaman Hıristiyanlarla gerginlik yaşamalarına rağmen Budistlerle veya Brahmanistlerle herhangi bir sorun yaşamadıklarını belirtiyorlar.. Öyle ki Budistlerin dini günleri bile Malezya’da resmi tatil olarak kabul edilmiş..

Budistler ilke olarak dünyaya ve dünyevi olana önem vermemelerine rağmen modern dönemin genç Budistleri bu ilkeye çok riayet etmiyorlar. Çünkü modernleşme onları da anormal biçimde etkilemiş durumda.. Bir yaşlı Budist’i dini kıyafetleri içinde Vihara’da ibadet ederken gördüğümüz aynı anda genç veya orta yaş bir Budist’i, tamamen modern kıyafetler içinde, bir sokağın köşesinde elinde gitarı veya saksafonu ile bir batı melodisini icra ederken görebiliyorsunuz..

Diğer taraftan yine Brahmanizm’in katı ritüel biçimine tepki olarak doğan Budizm’in bugün için yoğun bir ritüel boyutu olduğu da söylenebilir.. Bundan 26 asır önce Sidharta zamana ve mekana sessizleşmişti.. Bugünkü Budistler zamanın ve mekanın içindeler ve hem de çok sesliler..  Batı dünyasında İslam’dan sonra en yoğun biçimde yaygınlaşan inanma biçiminin Budizm olması da bu bağlamda sanırım tesadüf olmasa gerek.. Bilhassa aşırı seküler hayat insanları bir mana ve kutsal arayışına itmektedir.. Malezya’da Budizm’in bu durumuna karşılık İslam’ın daha dünyasal bir boyutunun öne çıkması da rastlantı olmasa gerek..

Malezya’da Budizm ve Budistler –  Bu yazı 2015 yılının Şubat ayında yayınlanan Gezgin Dergisi’nin 96. sayısından alınmıştır.