Salı , 19 Mart 2024
Uluslararası Tasarım Ödüllü Mali Parası

Para’nın kısa hikayesi

Yazı: Mehmet Savaş 

Egemenlik hakkına sahip tam bağımsız devletler tarafından basılan, üzerinde değerini belirten bir sayı, tanınmış kişilerin portreleri ya da söz konusu ülkeyi simgeleyen çeşitli resimler bulunan, kâğıt veya madenden yapılma ekonomik değişim aracının adıdır para.

Çok eski çağlarda insanların karşılıklı olarak ihtiyaç duyduğu her türlü araç, gereç, yiyecek, mal ve hizmet, değiştirilerek, yani takas usulü ile temin edilirdi. Ayrıca malın yine başka bir mal ile değiş tokuş edilmesine de trampa denirdi. Her iki yöntem de, alışveriş şartlarının oluşmasını olumsuz yönde etkilediği için ve de ticareti kolaylaştırmak maksadıyla altın, gümüş gibi değerli maden parçaları, süs eşyası, deri, tuz ve daha başka maddeler zamanla değer ölçüsü olarak kullanılmaya başlanmıştır.

para-gezgindergi (12)

Bu teknik değişim sayesinde ticaret alanında hızlı bir genişleme yaşanırken, İ.Ö. 7. yüzyılda Lidyalılar ilk kez parayı kullanmaya başlıyorlar. Lidyalıların ardından başka ülkelerde de bakır, gümüş ve altından para yapımına ve damgalanmaya geçiliyor.

Büyük İskender, İ.Ö. 4. yüzyılda, Pers İmparatorluğu hazinelerinde biriktirilmiş olan altınlardan para bastırmaya başlıyor. Tarihi kaynaklardan öğrendiğimize göre bu paralar sonraları Akdeniz ülkeleri arasında çokça değer kazanmıştır.

18. yüzyıldan itibaren taşınması kolay olan kâğıt paraların kullanılmaya başlandığını görüyoruz. Kâğıt paralar o dönemlerde bankadan, madeni para karşılığında sağlanıyordu. Keza bu şekilde hareket etmenin en önemli nedeni, kâğıt paranın değerini muhafaza edebilmekti.

Kâğıt paraların yoğun olarak kullanılmasıyla birlikte altın ve gümüş paralar Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra tedavülden kaldırılmıştır.

Bu kadar önemli bir değerle ilgilenen bir sahanın olmaması elbette düşünülemez. Eski paraları inceleyen bilim dalının adı Nümismatik’tir.

para-gezgindergi (6)
Kazakistan Parasından bir Portre

Madeni ve kâğıt para koleksiyonculuğu olarak da bilinen Nümismatik ya da Osmanlıcada söylendiği gibi meskûkât, ağırlıklı olarak sikkeleri yani madeni paraları incelerken, bunun yanında kâğıt para, sikkeden önceki ödeme araçları ve madalyon, jeton ya da boyalı işaretlere kadar olan dini madalyonlar gibi sikke benzeri diğer para formundaki değerli nesnelerle de ilgilenir.

para-gezgindergi (4)
Dünya paralarından portreler

Nümismatik, incelediği nesnelerin zamanla bozulmaması sayesinde sikke ve madalyalarda kullanılan alaşımları ve bunların ağırlıklarını, paraların yeryüzünde dağılımı ve yayılım alanlarını ortaya koyarak; coğrafyanın, tarihin, dinler ve gelenekler tarihinin, sanat tarihinin ve çeşitli devirlerdeki ticaret sistemlerini inceleyen ekonomi tarihinin başlıca yardımcısı olmuştur.

Nümismatik, parayı büyük ölçüde fiziksel varlığıyla incelese de, siyasi erkin sembolü ve iktisadi yaşamın en önemli göstergelerinden biri olan para, siyaset, iktisat ve sosyoloji gibi disiplinlerarası bir yaklaşımla ele alınabilmektedir.

Uluslararası Tasarım Ödüllü Mali Parası
Uluslararası Tasarım Ödüllü Mali Parası

Roma, Bizans ve Selçuklu dönemi sikkeleri, Araplar, Eyyûbiler, Sasaniler, Abbasiler ve Endülüs Emevileri gibi İslami kimliğe sahip devletler, Karamanoğulları, Artukoğulları ve benzeri Anadolu Beylikleri, Osmanlılarda veraset-i saltanat ve bunlarla ilgili sikkeler, Osmanlı dönemindeki kaime ve Osmanlı Bankası banknotları, Cumhuriyet dönemi madeni para ve banknotları, nümismatiğin detaylandırabileceği ana başlıkları oluşturmaktadır. Bu tarz araştırma ve incelemeler, paranın değişik coğrafyalardaki serüvenini, devletlerin sosyolojisi, siyasi ve mali politikaları ışığında irdelemeye olanak vermektedir.

para-gezgindergi (9)

Aklı sayesinde çoğu şeyin sırrını bulan insanoğlu, gariptir ki kendi icadı olan paranın bir nevi kölesi olmuş durumdadır.

Psikoloji ve sosyoloji ilimlerinde bile en sağlam güdüleyicilerden biri olarak gösterilen paraya gerektiği kadar kıymet vermek ise, hiç şüphesiz insana yakışan en doğru davranış biçimidir. / Para’nın kısa hikayesi

para-gezgindergi (11)
Ağrı Dağı manzaralı Ermenistan Parası

Yazar : NURYA ÇAKIR

Yazar, hat sanatçısı, Gezgin Dergi editör...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir