Gezgin Dergi
Uludağ, doğal hayatı ve bitki türü çeşitliliği açısından dünyanın en önemli noktalarından biri… Türkiye’nin en büyük kayak ve dinlenme merkezi olan Uludağ, dünyanın hiçbir yerinde yetişmeyen, buraya özel endemik bitki ve çiçekleri ile de öne çıkıyor.
Yazı ve Fotoğraflar: Ali İhsan Gülcü
Dünya üzerinde sadece yurdumuzda yetişen endemik dediğimiz bitki türlerinden 78’i Uludağ’da. Dünyada sadece Uludağ’da yetişen çiçek ve bitki türü ise 31. Uludağ, bu yönüyle çok değerli bir canlı bitki müzesi (arboretum) konumunda.
Bu çiçek ve bitkilerden oluşan endemik türler ormanların üst sınırlarından başlayıp zirveye doğru açık alanlarda yayılış gösteriyor.
Uludağ’a yaz aylarında hiç çıktınız mı bilmiyorum. Ama çıkmadıysanız mutlaka çıkmalısınız. Çünkü, Uludağ’ın ünlü yürüyüş parkurlarında trekking yapmak, veya patikalardan buzul göllerini seyrederek zirveye doğru yürümek çok keyifli bir spor.
Bana zamanını sorarsanız Temmuz ayı derim. Neden mi? Çünkü diğer aylardan ormanlık alanlardaki yürüyüş yollarını kullanabilirsiniz. Çok da keyifli olur. Ancak Uludağ’ın endemik çiçeklerini görmek istiyorsanız Temmuz ayı şart. Temmuz başı gibi, dağın en yüksek noktalarında çiçekler yeşermeye başlıyor. Rengarenk, cıvıl cıvıl, birbirinden güzel ve coşkulu… Hele onlar arasından kelebeklerin bir koşuşturması var ki, görülmeye değer…
Sarı, lacivert, kırmızı, beyaz, mor, eflatun… Siz taşlar arasından yol bulup yürümeye çılışırken, neredeyse her taşın yanından birkaç çiçeğin yol bulup büyümeye çalıştığını görürsünüz. Neredeyse aklınıza gelebilecek her renkte çiçek… İşte bunların çoğu Uludağ endemiği… Yani sadece Uludağ’da yetişen çikler. Köküyle, soğanıyla koparıp başka yere götürseniz bile yetişmesi mümkün değil… Onlar Uludağ’a özel. Sadece burada büyüyen, sadece burada göreceğiniz çiçek ve bitkiler…
BİLİMSEL OLARAK KANITLANDI
Uludağ’ın hayvan, bitki ve çiçek çeşitliliği bakımından sahip olduğu zenginlik, bölgenin 1961 yılında Milli Park alanı olarak ilan edilmesiyle koruma altına alınmış. Son iki yılda da Uludağ endemikleri bilimsel olarak kayda geçirilmiş.
Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü’nün öncülüğünde yapılan ve Birleşmiş Milletler tarafından da desteklenen bir proje ile Uludağ’ın kendine has ve dünyanın hiçbir yerinde görülmeyen 31 bitki ve çiçek çeşidine sahip olduğu kanıtlandı.
Sekiz kişilik araştırma grubunun, 2 yıl süren çalışması ile Uludağ’daki milli park sahası ve civarında bulunan yerlerden 660 ayrı bitki ve çiçek çeşidi örneği alarak yaptığı araştırmada, Uludağ’ın ormanlık alanının hemen üstündeki bölgenin kıymetli bir hazineyi barındırdığı kesinleşmiş oldu.
ORMAN ÇEŞİTLİLİĞİ
1987’de yapılan bir araştırmaya göre Uludağ’da 791 çeşit bitki bulunuyor. Bunların 104’ü sadece Türkiye’de (Türkiye endemiği), 31’i de sadece Uludağ’da (Uludağ endemiği) yetişiyor. Yine dünyada ender olarak bulunan 92 bitkinin yaşam alanı burası.
Uludağ, sadece bitki ve çiçek yönüyle değil, ormanları bakımından da farklı bir yapıya sahip. Dünyada beş ayrı orman türünü barındıran ender dağlardan biri. Tam bir ‘çiçek cenneti’ olmasının yanı sıra ender bulunan endemik bitki türleri açısından da üzerine titrenmesi gereken bir hazine…
Bursa ovasından Uludağ’a tırmanmaya başlayınca, önce zeytin, defne ve kızılağaç’la karşılaşıyorsunuz. Sonra kestane ağaçları sarıyor dört bir yanınızı. Yer yer karaağaç, çınar, ceviz ve fındık da kestaneye eşlik ediyor. 750 metreye kadar böyle. 750 metreden sonra kayın ormanı başlar Uludağ’a doğru yükseldikçe… 1000 metreden sonra Uludağ’ın ünlü köknar ormanları başlar. Yukarı çıktıkça yer yer titrekkavağa da rastlarsınız. 2050 metreden sonra köknara ardıç ve karaçam eşlik eder. Zirveye yaklaşınca orman seyrekleşir ve yerini küçük makiliklerle çayırlara bırakır. Uludağ, böyle bir çeşitliliği barındıran nadir dağlardan biri. Sırf bunun için bile Uludağ’ı görmeye gelenlerin sayısı bir hayli fazla.
TÜRKİYE, AVRUPA
Endemik dedik de, Türkiye endemik bitkiler açısından dünyanın önemli ülkelerinden biri. Ülkemizin biyolojik zenginliği ve doğal ormanları en az stratejik konumu kadar büyük bir öneme sahip. Tüm çiçek ve bitkilerin üçte birini ise endemik bitkiler, yani sadece Türkiye’de yetişen, başka bir yerde yetişmeyen biktiler oluşturuyor.
Avrupa ile kıyaslarsak, kıtanın yüzde 1 olan doğal yaşlı orman oranı, Türkiye’de yüzde 93. Tüm Avrupa kıtasındaki endemik bitki sayısı 3500 iken Türkiye’nin endemik bitki sayısı 3022. Aynı şey kuş türleri için de söz konusu. Avrupa kıtasındaki toplam kuş türü sayısı 560 iken, Türkiye’nin yalnız başına kuş türü sayısı 456 adet. Yani kısaca diyebiliriz ki, Türkiye, tek başına Avrupa kıtasının biyolojik zenginliğine sahip.
Türkiye’nin dört bir yanına yayılmış olan endemik bitkilerden birkaç örnek verecek olursak:
Kazdağı Göknarı, Eğridir güneyindeki Kasnak Meşesi, Köyceğiz – Dalaman arasında yaygın olan Sığla ağacı veya Günlük ağacı ormanları, Beşparmak Dağları (Ege Bölümü)’ndaki Kral Eğreltisi ile Datça yarımadasında bulunan Datça hurması bunlardan birkaçı.
ULUDAĞ ENDEMİKLERİ
Dünyada yok olma tehlikesi içinde olan, bu yüzden koruma altına alınan beş bitki türünü de bağrında barındırıyor Uludağ. Bunlar, iki Siklamen türü, bir Kardelen, bir Keten ve bir de, Sarı Jensiyan ya da Kral Şamdanı…
Uludağ’ın köylerinde, nadir bulunan bazı önemli bitkilerin tarımı yapılarak yetiştirilip satışı da yıpılıyor. Bunlar Kardelen, Devetabanı, Karçiçeği, Yılanyastığı ve Uludağ Lalesi.
Uludağ’da yetişen ve başka bir yere götürdüğünüzde küsüp boynunu büken bitki ve çiçeklere gelince; Ebülmülk, Altuni Hindiba, Kanarya otu, Obrizya, Uyuz otu, bir tür Karanfil (Dianthus recognitus), Bahar yıldızı, kimi Dönbaba türleri, bir Kekik türü (Thymus bornmuelleri), Yumak otu, bir Labada türü (Rumex olympicus), Yoğurtotu, Bitotu, Yumuşak Tüylü Sığırkuyruğu ve diğer kimi Sığırkuyruğu türleri…
ULAŞIM ve KONAKLAMA
Aralık-Mayıs ayları boyunca karla kaplı olan Uludağ, dört metreye kadar ulaşan Bursa’nın güneyinde yükselen Uludağ’a kıvrıla kıvrıla yükselen 34 kilometrelik karayolu ile rahatça ulaşabilirsiniz. Bu yolun Milli Park girişine kadar olan kısmı 22 kilometre. Burada Milli Park’a giriş ücreti ödeyip geçiyorsunuz. Yaz kış açık olan Uludağ yolunun yanı sıra 40 kişilik kabini olan teleferikle de 20 dakikada çıkma şansınız var. Uludağ’ın Sarıalan bölgesine teleferikle çıktıktan sonra minibüslerle 7 kilometrelik oteller bölgesine rahatça ulaşabilirsiniz. Özel helikopter servisi de olan Uludağ’a İstanbul’dan 25 dakikada havadan varılabiliyor.
İki bölümden oluşan ve kış aylarında oldukça yoğun olan Uludağ’ın meşhur Oteller Bölgesi, Milli Park sahası içinde. Sarıalan, Çobankaya ve Kirazlıyayla mevkiileri ise kamp ve günübirlik kullanımlar için düzenlenmiş. Son 10 yılda başlatılan uygulamalar, kamp ve trekking programları ile Uludağ’da yaz turizminde de bir hayli mesafe alındı.
Teleferikle çıkılan Sarıalan mevkiindeki Bakacak Seyir Terası, müthiş bir manzara izleme keyfi sunuyor size. Bursa Ovası’nı ayaklarınızın altında hissediyorsunuz. Buradan doğa ve peyzaj zenginliğinin yanı sıra şehri de doyasıya izleme imkanınız var.
Sarıalan mevkiinde sabit (baraka, Bungalow) ve çadırla kamp yapma imkanı var. Oteller bölgesinde ise kamu kurumları ve özel işletmelerde konaklayabilirsiniz. Çobankaya mevkii ise yalnızca çadırlı kamp yapanlar için ayrılmış.
ULUDAĞ PINARLARI
Uludağ aynı zamanda temiz suları ile de farklı bir üne sahip. Evliya Çelebi’nin asırlar öncesinde belirttiği gibi Uludağ deyince su geliyor akla. Bursa’nın içme suyu kaynağı olan Nilüfer barajının doğduğu Aras gözü ve Aras şelalesi burada bulunuyor. Uludağ’daki 48 pınarın suları da Bursa içme suyu ihtiyacına katkıda bulunuyor.
Tabii bu noktada Bursa Belediyesi’ne düşen bir görevi hatırlatmadan geçmeyelim. Pınar sularını şehrin genel içme suyu şebekesine karıştırmak yerine, şehir merkezindeki tarihi çeşmelerden akıtmayı denemeliler. Böylece hem tarihi çeşmeleri hareketlendirmiş olacaklar, hem de benzeri olmayan bir uygulama ile turizmde bir adım öne geçecekler. Zirveye çıkarken veya inerken belli oralıklarla rastlayacağınız çeşmelerden siz de doya doya içmeden geçmeyin.
YABANİ HAYVANLAR
Bir geyik çiftliği bulunan Uludağ Milli Parkı’na çıkarken, yemleme zamanına denk gelirse geyikleri yakından görebilirsiniz. Uludağ’ın Milli Park olması ve korunması, burada ayı, kurt, çakal, tilki, karaca, geyik, tavşan, domuz, keklik, yabani güvercin, akbaba, kartal, çaylak, bülbül, çalıkuşu gibi hayvanların yaşayıp çoğalmasına imkan vermiş.
Biz bir gezi yazısı hazırladığımız için Endemik Uludağ çiçeklerini tek tek ve bilimsel isimleri ile vermedik. Bursa ve Uludağ’ın endemik çiçek ve bitkileri hakkında geniş bilgi sahibi olmak isterseniz, Uludağ Üniversitesi’nce yayınlanan “Bursa Bitkileri” kitabından yararlanabilirsiniz. Prof. Dr. Gönül Kaynak, Raziye Daşkın ve Özer Yılmaz’ın hazırladığı kitap, Bursa ve Uludağ’da yetişen bitki türlerini, özelliklerini, resimlerini, yetişme yeri özellikleri ve bölgedeki yayılışları ile birlikte geniş bir şekilde tanıtıyor.
Uludağ, çiçekleri, sahip olduğu bitki çeşitliliği, doğal hayatı, su kaynakları, ormanları, temiz havası ve rekreasyon değeri açısından gidilip görülmeye değer Türkiye’nin hayati öneme sahip merkezlerinden biri. Kışın gitmiş olsanız bile, bu yaz, özellikle de Temmuz ayında Uludağ’a uğrayıp şöyle zirveye doğru yürümeyi lütfen ajandanıza not edin.
Uludağ ve Endemikleri – Bu yazı 2007 yılının Nisan ayında yayınlanan Gezgin dergisinin 3. sayısından alınmıştır.
