Yağlı Güreş

Yazı: Olgun Temiz Fotoğraf: Şefkat Çelebi

Allah Allah İllallah
Erler çıktı meydana,
Biri birinden merdane,
Biri ak, biri kara
Mevlam her birine kuvvet vere.
Bu meydan er meydanıdır,
Nice koç Yiğitler bu meydandan geçti,
Acı tatlı suyun içip göçtü
Atlar gibi tepişin,
Aslanlar gibi kapışın
Ya Muhammed, Ya Ali

Pehlivanların piri Hazret-i Hamza Veli,
Dellal çıksın aradan,
Hepsine kuvvet versin yaradan,
Pehlivan, pehlivan
İşte meydan, işte pehlivan

Güreş edenlere yardım eder Hazret-i Yaradan
Hani Ali, Hani Veli

Pirimiz, üstadımız Hazret-i Hamzadır belli
Karşıdan gelir kır at,kanatları kat kat,
Gönderelim Hazret-i Muhammed’e Salavat.

BUNA “ER MEYDANI” DERLER…

Er Meydanı derler bir alanda yiğitler cemi cümlesi baştan ayağa yağlanmış meydan dilerler. İşte bu adıyla sanıyla yağlı güreştir. Güreşçilerin vücutlarının tamamını yağladıklarından kavranması zor olur. Bu sebeple rakibi alt etmek için kuvvetin yanında ustalık ve hüner bilmek gerekir.

Kültür ve medeniyete dair ne varsa bunların temellerini Antik Yunan’a dayama alışkanlığı öteden beri Avrupalıların vazgeçemedikleri fodulluklarındandır. Sonra sonra bu itiyat bizde de bir takım kimselere geçmiş. Lakin bu başka bir bahis. Ötekiler de bizimkiler de derler ki güreş denilen bu kapışma bize Yunan’dan mirastır. Hani onlar da Anadolu’da yaşamışlar ya ondan böyle ısrar ederler. Homer’in llyada ve Oduseus’ünden bellediğimize göre elbette bir çok kavim gibi Yunanlılar da güreşirdi. Lakin O’nun demesi; güreşler hep kum üzerinde cereyan ederdi.

Türklerin ise M. Ö. Dördüncü yüzyıldan beri güreşip durduklarını görürüz. Hele de İlkbahar aylarında tabiatın uyanışını kutlamak, evlenenleri eğlendirmek ya da zafer şölenleri vesilesiyle güreş müsabakaları yapmak bulunmaz fırsatlardı onlar için. Ve bizim güreşimiz bizcedir ve bizdendir. Bir kere antik olimpiyat oyunlarında meydana çıkan güreşçiler, çırılçıplak mücadele ederlerdi. Bizde yok böyle bir şey. Pehlivanların diz kapağı ile göbek arası dinin erkeğe tanıdığı örtünmedeki sınır gereği kısbetle kapalıdır. Cazgır, Allah Allah illallah” diye güreş açarken, davul-zurna cenk havalarını vurur. Velhasıl pehlivanların helalleşmelerinden, birbirlerine başarı dilemelerine kadar her şeyiyle bize atadan yadigar bir spordur güreş.

Ama güreşin “yağlı” dedikleri türü ise esasen Mısır kaynaklıdır. Yağı bol bulan Mısırlılar üstlerine başlarına sürüp sürüştürdükten sonra bir de üstüne güreş tutarlarmış. Ondan sonra da yağlı güreş çıkmış ortaya. Sonraları Deniz ticaretiyle Avrupa’ya, Balkanlar’a da sıçradığı söylenir. Özellikle düğünlere, güreşçilerin büyük toprak sahipleri tarafından davet edilmeleri epeyce yaygın bir spor ve eğlence biçimi haline getirir güreşi. Öyle de devam eder.

Osmanlı Devleti’nde karakucak ve yağlı güreşler yaygın olarak ve devletin kontrol ve himayesinde yapılırdı. Saray dışında yapılan güreş müsabakaları;panayırlarda, düğünlerde, bir hayır kurumu yararına veya bu işi meslek edinmiş kişilerin özel mekanlarında yapılırdı. Bunların yanında düğün ve Ramazan güreşleri adı altında tertiplenen bu tip etkinliklerin sayısı hiç de az değildi. Günümüzde de bu geleneğin bir uzantısı olarak organize edilen güreş etkinliklerinde, ağalık sistemi ile masrafları karşılayan bir kişi bulunur. Bu kişiler genellikle yörenin tanınmış ve varlıklı kişileridir.

Memalik-i Osmani’nin muhtelif köşelerinde Pehlivanlar Tekkesi kurup başına Şeyh olarak da eski ünlü pehlivanların atanması da yaygın uygulamalardandı. Osmanlı padişahlarından bizzat güreş yaparak bu spora destek olan Sultan 4. Murad ve Sultan Abdülazizdir yaman birer pehlivan olmakla meşhurlardı.

Pehlivan deyince bu sözcüğü de biraz deşelemek lazım. Farsça olan bu kelimenin aslına Burhan-ı Katı adlı eserde rastlıyoruz. Anlamı; yürekli, cesur (şeci), yiğit (deli) olmakla beraber; zabit, vali, iri vücutlu ve doğru sözlü kimseye de pehlivan denildiği olmuştur.

Selçuklu vaktinde kahramanlık gösteren savaşçıların yanında üstün başarı kazanan atıcı, güreşçi, gürzcülere de pehlivan denilirdi. 16. yy. başlarında ise sporcular için kullanılan pehlivan tabirinin sadece güreşenler için kullanılmaya başlanması Sultan II. Mahmut devrine denk düşer.

Eriyle evdeşiyle kadınıyla kızanıyla derunundaki savaşçı duyguların tesiriyle Türkler öteden beri aziz tutmuştur pehlivanları. Zaten pehlivan dediğin saygıyı hak eder bir kişidir. Güreş tutmaya layık görmüşlerse adamı adamı içini doldurmalıdır bu vasfın. Öyle kısbet zembilini eline alıp yola çıkan her kişiye denmez pehlivan. Adı üstünde er kişiye denir. Pehlivan dediğin kuvvetli pazuludur. Sıhhati damla damla yüzünden akandır.Öte yandan da kahramandır, yiğittir, merttir. Ve illaki “eline beline ve diline sahip olandır.

Yağlı güreş tutanın müsabakadaki – tabiri caizse- kostümü “kısbet” olarak geçer güreş jargonunda. Dana, malak veya manda derisinden yapılır. Bel kısmı hemen hemen dört parmak genişliğinde ve kalındır. İç bölümü pehlivanların tercihine göre kalınlaştırılabilir. İçinden uçkur yerine kalıp ip geçirilir ki bu bölüm “kasnak” diye söylenir. Kısbetin diz kapağının altına gelen bölümüne ise “paça” denilir. Paça ile etin arasına “paçabend” tabir edilen keçe konur, deri keçenin üzerine çekilir. Bunun da üzeri sicimle sıkı sıkıya bağlanır. Sıkı bağlanması “paçayı kaptırmamak” içindir. Zira bu kısımdan çokça oyun çıkar. Rakibin parmaklarının paçaya geçmemesi gerek.

Bir de mayo bölümü deriden, paçaları branda bezinden yapılmış bir tür kısbet vardır ki, bu da “pırpıt” diye tesmiye olunur. Okkasız pehlivanlar hafif çektiklerinden onlar daha çok keçi derisinden yapılma “pırpıtı” tercih ederler.

Eskiden bir pehlivanın ilk kısbetini giymesi özel törenlerle olurdu. Pişmemiş pehlivan kısbeti de hak etmemiş demektir. Bunu tespit edecek olan da o genç pehlivanın ustasıdır her zaman. Kısbet giyme törenlerinde genelde eski pehlivanlar, seyirciler, pehlivanın hısım akrabası hazır bulunurdu. Büyüklerin elleri öpüldükten sonra bir akranıyla güreş tutulurdu gösteri mahiyetinde. Töredir, kısbet giyilmeden evvel iki rekat namaz kılmak gerekir zinhar unutulmamalıdır. Ve yine unutulmamalıdır pehlivanların piri Hazreti Hamza’nın ruhuna “fatiha” illaki okunmalıdır. Kısbeti giyerken besmele çekmek, kısbetin kasnak tarafını öpüp alna koymak, önce sağ, sonra sol paçadan kısbeti ayağa geçirmek bu törenlerdeki diğer önemli esaslardandır. Bu törenlerde yağ kazanının veya ibriğinin içine bir miktar gülsuyu dökmek de adettendir.

Kısbet “zembil” denen sazdan örülü bir tür torba içinde muhafaza edilir. Elde zembil beldeden beldeye diyardan diyara güreş kovalamakta olduğunu veya bir güreşten geldiğini bir pehlivan böyle anlatırdı .. “Zembili duvara asmak” diye bir tabir de var ki anlamı güreşe veda ettim demektir.

Gelelim yağlı güreşte yağlanma usulüne .. Er meydanına soyunmuş pehlivan içleri su ve yağla dolu kazanlara yanaşır. Önce sağ elle yağı alı sol omuza ve göğse kola sonra da kısbete sürer. Sonra aynı işlemi sol elle tekrarlar. Pehlivanlar aynı zamanda birbirlerinin sırtlarını yağlarlar. Kapışma sırasında yağı kuruyanlar. Meydanda ibrikle dolaşan “yağcı” dan yağ da isteyebilirler.

Yağlı güreşlerde yenme yenilmeyi belli başlılarını şöyle sıralayabiliriz.Göbek yıldız görünce yani göbeğin açılması halinde, Sırt üstü düşerken tek dirseğin yere değerse,iki elle oturursan yani oturuma gömüldüğünde buna payanda pozisyonu da denir. Tek elle dönerken diğer ele geçersen, ayak bağı olmadan kucaklanıp bulunan yerde bir daire içinde çevrilirsen veya kucakta üç adım taşınırsan, sırt üstü yere temas yani tuş olursan yenilsin demektir yerinmeyesin. Bu oyunları rakibime ettim deyip de sevinmeyesin. Zira buna er meydanı derler bu gün ayakta olan yarın baş da olabilir. Bu gün dikilen yarın eğilebilir.

İşte bu töresiyle teşkilatıyla yüzlerce yıllık spor geleneğimizi yaşatmaya çalışan yörelerimizden birisi de Erzurumdur. Temmuz’un son günlerine bir güreş şenliği koymuşlar Erzurumlular. Erzurum Büyükşehir Belediyesi’nin dördüncüsünü organize ettiği Kaleiçi Karakucak ve Yağlı güreşleri on asırlık bir geleneğin devamı olarak yeniden canlandırılmaya çalışılıyor.

Zamanında Önemli güreşçiler yetiştirmiş bir şehrimizdir Erzurum. Mazisinde ötedenberi bir çok başarı barındıran bu kahramanlar diyarının güreşteki geçmişi de önünde saygıyla eğilmeye layıktır. Uzun yıllar birçok Avrupa şampiyonu, Dünya üçüncüsü ve dördüncüleri, Ordular arası Dünya şampiyonları, Akdeniz Oyunları şampiyonları, Balkan şampiyonları çıkaran, yurt içi ve yurt dışına güreşçi ihraç eden ve milli takıma her dönem mutlaka beş- altı sporcu veren bir ildir. Yeni kurulan Güreş takımı ile bu unvanını devam ettirmek istiyorlar Erzurumlular. Buradaki güreşleri de bir nevi Kırkpınar’ın rövanşı olarak görüyorlar. Er meydanından olimpiyatlara geçmeyi düşünenler bile var. Dünya Şampiyonları çıkarma beklentileri öyle pek hayale benzemiyor. Güreşçilerimiz yaptıkları işin hakkını fazlasıyla veriyorlar.

Yağlı Güreş –  Bu yazı 2007 yılının Ekim ayında yayınlanan Gezgin dergisinin 9. sayısından alınmıştır.