MANTAR

Dikkat ölüm mevsimi geliyor

Yazı: Jilber Barutçuyan  Fotoğraflar: Ertuğrul Birel

Ülkemizde yaklaşık on bin çeşit mantar var, karşılaştırmak isterseniz Türkiye sularında yaşayan balık çeşidi 420 kadar. Bu rakamlara 2 milimetreden küçük mantarlar katmıyoruz, onları da sayarsak bu sayı yüz binleri geçebilir.

Mantarlar son bahar aylarında diğer mevsimlere göre çok daha çeşitli ve bol olarak bulunurlar.

Mantarları aile, cins, şekil, soy… gibi, pek çok özelliklerine göre sınıflandırıyor bilim. Sonuçta üzerine basıp geçtiğimiz ya da çok leziz bulup kilosuna büyük paralar verilen mantarların bilimsel adları Latince ve eski Yunanca.

Zehirli mantarları yenebilir mantarlardan ayırmaya yarayan hiçbir metot ya da teknik yoktur. Pişince zehri gider, sütü akan mantarlar yenebilir, pişirirken içine gümüş kaşık, soğan koyun gibi yanlış inanışlar maalesef her yıl dünyada binlerce kişinin ölmesine neden olmaktadır.

Eğer bir mantarı çevresel, görsel ve hatta kimi zaman mikroskopik özellikleriyle tanımlayarak bilimsel adını koyamadığımız sürece yanılma şansımız yüksektir, ve küçük bir yanılgı bile büyük tehlikeler yaratır.

Konu etmek istediğim mantar Amanita phalloides, bu mantar ölümle sonuçlanan zehirlenmelerin % 90 kadarından sorumlu.

Amanita eski Yunancada ülkemiz sınırlarında bulunan Amanos dağından gelen demek, phalloides ise erkeklik organı gibi şişkin demek Latince.

Türkçemizde bu mantara evcikkıran, ölüm meleği, köygöçüren gibi adlar veriliyor yöresel olarak.

Amaita phalloides zehirlenmelerinde, hastaya verilebilecek bir panzehir yok, bu mantarın zehri karaciğeri tahrip ediyor. Zehirlenme durumunda tıp bilimi size sadece destekleyici tedavi ya da karaciğer nakli uygulayabiliyor.

Amanita phalloides zehirlenmeleri çok sinsi, ilk zehirlenme belirtileri mantarın yenilmesinden 8-16 hatta 24 saat kadar sonra baş gösteriyor. Amanita phalloides yaklaşık bir hafta süren acılı bir dönemden sonra insanı öldürüyor. Bir de ölümden önce bir iyileşme dönemi var,pek çok hasta iyileşti tanısıyla taburcu edilip, izleyen saatlerde komaya girmiş ve ölmüştür.

Amanita phalloides, çok klasik mantargörüntülü, şapkalı, yüzüklü, serbest ve beyaz lamelli, dibinde torbacığı olan, şapkasının rengi zeytin sarısı ve yeşili arasında oynayan, şapka yüzeyi merkezden kenara ince damarcıklarla çizgili bir türdür.

Amanita phalloides, sümüklü böcekler gibi pek çok hayvan tarafından yenilse de insanlar için öldürücüdür.

Amanita phalloides mantarına dokunmak sizleri zehirlemez, pek çok uzman bu mantarın sonradan tükürmek şartıyla tadına bakabilir, bu mantarda taze ceviz tadı hissedilir, kokusu kurutmuş gül çiçeğini anımsatır.

Amanita phalloides’in ölümcül miktarı kişi başına 50 gram olarak kabul edilir, çocuklar için bu miktar kişinin kilosu çarpı 1 gram olarak hesaplanır. Ölümcül olmayan miktarlarda Amanita phalloides tüketimi hayat boyu kalıcı karaciğer rahatsızlıklarına yol açar. Amanita phalloides’in iki ikiz kardeşi var, ilkbaharda çıkan Amanita verna, sonbaharda çıkan Amanita virosa aynı öldürücü özelliklere sahipler. A. phalloides var. alba ise yine aynı derecede öldürücü olan A. phalloides’in albino tipidir.

Kimi mantarlar A. phalloides’le aynı zehirli molekülleri üretirler. Küçük Lepiota, türü mantarla,Galerina marginata mantarı. Bu mantarlara ülkemiz ormanlarında sık rastlanmaktadır. Lepiota mantarlarının 100 Galerina marginatanın sa 500 gramı öldürücü doz olarak kabul edilir.

MANTAR – Bu yazı 2007 yılının Kasım ayında yayınlanan Gezgin dergisinin 10. sayısından alınmıştır.