Kırkpınar Yağlı Güreşleri

Orhan Gazi’nin Rumeli’yi ele geçirmek için düzenlediği seferler sırasında, kardeşi Süleyman Paşa 40 askerle Bizanslılar’a ait Domuzhisar’ın üzerine yürür. Baskınla burasını ele geçirirler. Öteki hisarların da ele geçirilmesinden sonra, 40 kişilik öncü birlik geri dönerler ve şimdi Yunanistan’ın topraklarında kalan Samona’da mola verirler. 40 cengaver burada güreşe tutuşurlar. Saatlerce süren güreşlerde, adlarının Ali ile Selim olduğu rivayet edilen iki kardeşin bir türlü yenişemedikleri görülür. Daha sonra bir Hıdrellez gününde, Edirne yakınlarındaki Ahıköy çayırında aynı çift yeniden güreşe tutuşurlar. Bütün bir gün güreşmelerine rağmen yine yenişemeyen kardeş pehlivanlar, gece boyunca da mum ve fener ışığında mücadelelerini sürdürmeye devam ederler. Ancak solukları kesilerek oldukları yerde can verirler.

Yazı ve Fotoğraflar: Ömer Şahin

Arkadaşları onları aynı yerdeki bir incir ağacının altına gömerek oradan ayrılırlar. Yıllar sonra ise aynı yere gittiklerinde iki pehlivanın mezarlarının bulunduğu yerde gür bir pınar görürler. Bundan sonra halk orada yatanların anısına o yöreye, “KIRKPINAR” adını verirler. Yunanistan’ın Samona köyünün merası içindeki alan asıl KIRKPINAR çayırıdır. Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı sonunda Kırkpınar Güreşleri Edirne ile Mustafapaşa yolu arasındaki “Virantekke” denilen yerde düzenlenmiştir. Cumhuriyet’ten sonra 1924 yılında ise güreşler Edirne’nin Sarayiçi mevkiinde yapılmaya başlanmıştır.

Kırkpınar Güreşleri 1928 yılına kadar ağaları tarafından düzenlenmiştir. Güreşlerdeki ödülleri ve misafirlerin ağırlanmasını hep ağalar karşılamıştır. Ancak 1928 yılında ülkede meydana gelen ekonomik sıkıntılar nedeniyle ağalığa talip çıkmayınca, güreşlerin organize ve gelenleri ağırlama işi Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından üstlenilmiştir.1946 yılında ise Tarihi Kırkpınar Güreşleri Edirne Belediyesi’nce düzenlenmeye başlanmıştır. Bu yıl da zamanın Belediye Başkanı Tahsin ŞIPKA Kırkpınar Güreşleri’ni Belediye hizmetleri arasına almıştır.

Ağalık Nedir Nasıl Kazanılır?

Ağalık, güreşlerin organizasyoncusu ve güreşlerin sorumlusuydu. Kırkpınar’a pehlivanları ve seyircileri çağıran, yarışmaları düzenleyen, gelenleri ağırlayan ve güreşlerin usulüne uygun olarak yapılmasını sağlayan kişiydi. Geleneksel anlamda Türk’ün cömertliğinin, misafirperverliğinin, insan severliliğinin bir simgesidir. Ağalar mart ayı başında köylere, kasabalara, tanınmış köy ağalarına ve önemli kişilere mühürlediği kırmızı dipli mumlarla panayırın ne zaman açılacağını bildirir, davet ederdi. “Kırmızı dipli mumla çağırmak” deyimi buradan gelmektedir.

Ancak güreşlerin belediye tarafından düzenlenmesinden sonra sembolik bir unvan haline gelmiştir. Ağa olmak isteyenler bir önceki yılın güreşlerinde açık artırmaya çıkarılan koça, en yüksek meblağı ödeyenler arasından seçilir.

Ağa, Rumeli kıyafeti olarak bilinen bir biçimde giyinir. Başında serpuş, serpuşun ucunda bez sarılıdır. Şalvar giyen ağa, camadan adı verilen gömlek giyer. Gömleğin üzerinde yelek vardır. Giysiler işlemelidir. Elinde büyükçe bir tespih taşır. Otantik görünümü ile geçmişten geleceğe artık sembolik de olsa varlığını korur, güreşlerin renkli bir simasıdır. Ağalık seçimlerinde açık artırmada ödediği meblağ Kırkpınar’ın düzenlenmesinde kullanılır. Ayrıca başpehlivan ve diğer boylarda dereceye girenlere ödüller verir.

Neden “Pehlivan” Denir?

Pehlivan sözlüğü farsçadır. Asıl anlamı yürekli cesur (Şeci) yiğit (dili) ise de, Zabit, vali, iri vücutlu ve doğru sözlü kimseye de Pehlivan denilir. Bu nedenle yerine göre çeşitli zamanlar için kullanılmıştır.

Selçuklular zamanında kahramanlık gösteren savaşçılara, üstün başarı kazanan atıcı, güreşçi, gürzcülere de “Pehlivan” denilmiştir. Ama asıl önemlisi, bu sıfatın 16. yy. başlarından itibaren yalnız sporcular için kullanılmış olmasıdır. “Pehlivan” sözcüğünün bu anlamda kullanılışı Sultan II. Mahmut çağının sonuna kadar sürmüştür.

Osmanlılar zamanında saray dışında yapılan güreş yarışmaları panayırlarda, düğünlerde kulüplerde bir hayır kurumu yararına veya meslek edinmiş organizatörlerin özel yer ve salonlarında yapılırdı. Ayrıca Düğün Güreşleri, Ramazan Güreşleri, Hayır Kurumlarına yapılan Güreşler vardı.

Kırkpınar Yağlı Güreşlerinin Simge Öğeleri ve Anlamları

Güreş Cazgırları

Yağlı güreşlerdeki tüm pehlivanları seyircilere tanıtan, onları güreşe başlatan kişidir. “Salavatçı” da denilen Cazgır, hakem heyetinin ya da kura ile eşleştirilen pehlivanların adlarını, sanlarını, güreş oyunlarındaki hünerlerini uygun mısra ve dualarla tanıtır.
Bu dua yörelere göre değişir. Pehlivanlıkta olduğu gibi cazgırlıkta da usta-çırak geleneği vardır. Ünlü cazgırlar arasında, Edirne Ayşekadın Camii İmamı Sadık Hoca ( Atılgan ), Şirin Mustafa sayılabilir. Güreşlerin başlangıcının ilk günü olan Cuma günü, tüm güreşçiler pehlivanlar mezarlığını ziyaret ettikten sonra, Selimiye Camiinde okutulan mevlütün ardından Sarayiçi’ne gidilerek, küçük boylardan itibaren cazgırın duası ile güreşleri başlatırlar.

Zembil

Kıspet, zembil adı verilen ve sazdan yapılan bir torbada taşınır ve saklanır. Güreşi bırakan pehlivan, zembilini duvara asmasından belli olur.

Kırmızı Mum

Kırkpınar’ın davet simgesi “Kırmızı Dipli Mum” dur. Eskiden şehir ve köylerdeki kahvelere “Kırmızı Dipli Mum”lar asılarak, oradaki halk Kırkpınar’a davet edilirdi. Diğer bir deyişle davet için sadece “Kırmızı Dipli Mum” kullanılırdı.

Şalapur Bezi

Kırkpınar Er Meydanı’nda güreş tutan pehlivanlar, güreşirken yüzlerini ve gözlerini silmek için şalapur bezi kullanmaktadırlar.

Tarihi Kirkpinar Altın Kemer

Kırkpınar başpehlivanına verilen, Kırkpınar’ın en büyük ödülüdür. Kırkpınar’da başpehlivan olan güreşçi 1 yıl süreyle altın kemerin sahibi olur. Ancak aralıksız üç yıl arka arkaya başpehlivan olan güreşçi altın kemerin sürekli sahibi olur.

Kıspet

Yağlı güreşe çıkan her pehlivanın güreş malzemesinin başında kıspet gelir. Manda, dana veya malak derisinden yapılan kıspetin bel kısmı dört parmak genişliğinde ve kalın olur. Beli sarması için kalın bir ip geçirilen bu kısma kasnak denir. Kıspetin diz kapağının altına gelen yere paça denir. Paça ile etin arasında paçabent denilen keçe konur. Deri kısım keçenin üzerine çekilir ve üzeri sicimle sıkıca bağlanır. Sıkı bağlanmayan paçadan içeri giren parmaklar sayesinde oyun almak kolaylaşır. Güreşten sonra yağlanan kıspet zembil’e konularak saklanır.

Yağ

Güreşçiler, kavranmaları güç olsun diye yağlanırlar. Pehlivanlar, güreş meydanının uygun bir yerinde yağ ve su ile doldurulmuş kazanların etrafında yağlanırlar.

Kırkpınar, UNESCO Listesi’nde

Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü’nce, gelecek yıl 652 ’ncisi düzenlenecek Kırkpınar Yağlı Güreşleri Festivali 2010 yılında yapılan başvuru ile UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültür Mirası Listesi’ne dahil edildi..

Kültürel Miraslarımız arasında en uzun süreli organizasyon olan Edirne Kırkpınar Yağlı Güreşlerine bu yıl çeşitli boylarda 2 bin 500 pehlivanın katılması beklenıyor. Altın Kemeri geçen yıl kazanan Ali Gürbüz başta olmak üzere, Mehmet Yeşil Yeşil, Recep Kara, Fatih Atlı gibi pehlivanlar, bu yılda kıyasıya bir mücadele içersine girecekler. Ali Gürbüz bu kemeri bu yılda kazanırsa ömür boyu ALTIN KEMER in sahibi olacak. Güreşler Cuma, Cumartesi, Pazar günleri yapılıyor.Güreşlerde 120 kişilik Davul Zurna Ekibi 3 gün süreyle saha içinde bulunarak, çeşitli ezgiler çalıyor. Tribünlere ve güreşlere tempo ve renk katıyorlar.

Bir hafta süren güreşleri yerli ve yapancı yaklaşık 200 bin kişi bu süre içersinde izliyor. Edirne ‘ye gidecek olanlar için güreşler dışında yöresel Edirne Peynirlerinden, yaprak ciğerinden, Kokulu Meyve Sabunlarından ve ezmesınden almadan ve tatmadan dönmeyin. Her türlü danışma ve bilgi için Edirne Belediyesi’ni 90 284 213 91 40 telefondan arayabilirsiniz.

Bu yazı 2013 yılının Ağustos ayında yayınlanan Gezgin Dergisi’nin 78. sayısından alınmıştır.