II. Abdülhamit Dönemi Osmanlı Coğrafyası

Fotoğraflar II. Abdülhamid’in tahtta kaldığı 1876-1909 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altında bulunan topraklardan çekilen karelerden oluşuyor. Albümü hazırlayan Mehmet Bahadır Dördüncü fotoğrafların hikâyesini şöyle anlatıyor: “Dünya dengelerinin bozulduğu, eski ihtişamın çoktan yitirildiği, Osmanlı coğrafyasının en insafsız saldırılarla kuşatıldığı bir dönemde tahta çıkan II. Abdülhamid, bir yandan ülkesi içinde olan biten hadiseleri kontrol altına almaya çalışırken bir yandan da uluslararası arenada ayakta kalmanın kavgasını vermektedir. Fotoğraf; bilgi toplama görevini belki de en ciddi şekilde bu vakitlerde yapmıştır. Bugün İstanbul’da MOBESE sistemi ile şehrin değişik noktalarından görüntüler alınarak fikir edinildiği gibi, Abdülhamid de fotoğraflarla bir bölgede yaşanan afetin sonuçlarını, binaların inşa hızlarını, devlet kademelerinde çalışan memurları, okullarda yapılan faaliyetleri, eğitim gören öğrencileri, askerî birliklerin talimlerini, silah durumlarını, çiftlikte yetiştirilen atlardan, hapisteki mahkûmlara kadar haberdar olmuştur.” diyor. Fotoğraflar sayesinde Mısır’dan Balkanlar’a, Afrika’dan Kafkaslar’a kadar geniş bir coğrafyayı tanıma imkânına sahip olan sultan, askerî öğrencilerin, askerî birliklerin, devlet memurlarının, silahların, hastanelerin, camilerin, çeşmelerin, karakolhanelerin, yolların, fabrikaların vs. fotoğraflarını aldırır. On binlerce konu başlığı ve on binlerce fotoğrafın toplanmasıyla dünyanın en eski ve en büyük fotoğraf koleksiyonlarından biri olan Yıldız Albümleri oluşur. Osmanlı Devleti’nin sondan üçüncü padişahı olan II. Abdülhamid’in devrinde, Saraybosna’dan Medine’ye, Batum’dan Kahire’ye uzanan bu coğrafya; Osmanlı’nın tarih sahnesinden çekilişinden çok değil yirmi beş otuz sene öncesinin izlerini taşıyor. Dördüncü bu konuda “Bu fotoğraflar II. Abdülhamid dönemine ait yaklaşık yedi milyon kilometrekarelik bir coğrafyanın tanığıdır. Padişahın o dönemdeki ulaşım araçları ile bu coğrafyanın tamamını gezmesi mümkün değildir, zaten devletin durumu da uzun süreli bir hükümdar boşluğunu kaldıracak seviyede değildir. Sultan fotoğraflarla şu an yaklaşık dokuz Türkiye büyüklüğündeki bir coğrafyadan haberdar olmuştur.” Yurtdışındaki Osmanlı eserlerinin önemli bir kısmının ortadan kaldırılmış olmasının sebepleri ise Mehmet Bahadır Dördüncü medeniyet farkına bağlıyor. “Moğolların Bağdat’ta, Kastilya ve Aragon krallıklarının İspanya’da, Perslerin Anadolu’da yaptıkları gibi zayıf bir medeniyet kendinden üstünmedeniyete ait ne varsa -o seviyeye ulaşamayacağı korkusuyla olsa gerek- büyük bir öfkeyle ortadan kaldırmıştır. Oysa Osmanlı’da böyle bir aşağılık kompleksi yoktur. Bugün halen Baalbek’te, Petra’da, Roma kalıntıları duruyorsa, bugün Ayasofya, Kariye, Zeyrek, Aya İrine, Dikilitaş, Çemberlitaş vs. ayakta ise işte bu yüksek ruh sayesindedir. Memlukler Osmanlıların siyasi rakibidir. Memluklarla iki büyük savaş yapılmıştır. Lakin Kahire fotoğraflarına baktığınızda beş yüz yıl önceki Memluk türbelerinin aynen korunduğunu görürsünüz. Kitapta yer alan eski medeniyetlerden kalan kalıntı fotoğrafları Osmanlıların medeniyet anlayışını göstermesi bakımından önemli olsa gerek.” diyor.

II. Abdülhamit Dönemi Osmanlı Coğrafyası – Bu yazı 2007 yılının Haziran ayında yayınlanan Gezgin dergisinin 6. sayısından alınmıştır.