Cuma , 4 Ekim 2024

Türkiye İçin Yeni Bir Tür Bulundu / Michauxia Nuda

Yazı: Bilal Şahin – Serdar Aslan    

 

Fotoğraflar: Serdar Aslan

 

Çançiçeğigiller (Campanulaceae) ailesinden Michauxia nuda isimli bir bitki türü ülkemizden ilk defa toplanarak bilimsel literatüre dahil edildi. Doğa Derneği koordinatörlüğünde yürütülen Ilısu Baraj Havzasının biyolojik çeşitliliğinin tespit edilmesi ile ilgili çalışmalarda, baraj havzasının floristik çeşitliliğinin tespitini üstlenen Prof. Dr. Mecit Vural hocamızın yürütücülüğünde yaptığımız çalışmalarda, Botan çayı vadisinden topladığımız bu bitki ülkemizde ilk defa toplanmış oldu.

Michauxia cinsinin varolan 7 türünden 4 tanesi ülkemizde de doğal olarak yetişmekte idi. Bu türlerden M. tchihatcheffii ve M. thyrsoidea türleri ise ülkemize has endemik türler olup, başka hiçbir yerde yaşamamaktadır. Diğer iki tür ülkemizle birlikte Ortadoğu coğrafyasında yaşayan türlerdir. M. nuda türü de Kuzey Irak’tan bilinen bir tür. Ülkemizde bulunması da zaten coğrafik olarak mümkün. Ancak bugüne kadar böyle bir bilgi gelmemiş.  Tarafımızdan yapılan çalışma ile floramıza bir tür daha ilave olurken, Michauxia cinsi de ülkemizde 5 türe yükselmiş oldu. Cinsin adı Fransız botanikçi André Michaux’a ithafen verilmiş. Akdeniz bölgesinde Keçibiciği, Çeşir, Gerçemek ve Gerçimek adlarıyla bilinen bu cins, özellikle Mersin yöresinde sebze olarak da tüketilmektedir.

Doğal yayılışı Kuzey Irak olan M. nuda türünün bulunma hikayesi ise şöyle; Dicle nehrinin ve kollarının aktığı vadideki bitkisel çeşitliliğin tespiti için yapılan arazi çalışmalarında, baraj yapımından etkilenecek olan Botan çayı vadisi de gezilerek, bitki numuneleri toplandı. Bu örneklerin laboratuvarda teşhis edilmesi esnasında mevcut Türkiye Florası isimli kaynak eserde bulunamayan bir örneğin, diğer kaynak eserlerden araştırılması ile, Kuzey Iraktan bilinen Michauxia nuda türü olduğu anlaşıldı. Gerekli literatür araştırması ile kayıtlarda bu türün ülkemizde yaşadığına dair bir bulguya rastlanmadı. Bunun üzerine bilimsel bir makale hazırlanarak TÜBİTAK tarafından çıkarılan ve ülkemizdeki en prestijli botanik dergisi olan Türkish Journal of Botany adlı dergide yayınlandı (http://journals.tubitak.gov.tr/botany/issues/bot-10-34-1/bot-34-1-7-0907-101.pdf). Böylece ülkemizde varlığı kabul edilen bitkilere bir tane daha ilave edilmiş oldu. Tür, ülkemizde Botan çayının aktığı vadide, 400-700 metreler arasında kalker kayalıklarda, meşe ormanı açıklıklarında yaşıyor.
Aslında ülkemizde her yıl bu şekilde birçok yeni kayıt olmakta. Bu buluşun ehemmiyeti, üzerinde halen tartışmaların devam ettiği Ilısu Barajı çalışmasının bu bitkinin bulunmasına vesile olmasıdır. Yalnızca Botan Çayı vadisinde yetişen bu tür, eğer baraj yapılırsa mevcut popülasyonunun tamamına yakınını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya. Botan çayı vadisi bu şekilde hassas bitkiler açısından önemli bir alan. Ilısu baraj havzasında yapılan bu çalışma, kısa süreli bir çalışma ve bu çalışma sırasında yaklaşık 430 bitki türü tespit edildi. 3 ay gibi az bir zamanda yapılan bir çalışmadan böyle önemli verilerin elde edilmesi, alanın florası üzerine daha önce detaylı bir çalışma olmamasından kaynaklanıyor.

 

Uzun zamandır konuşulan baraj projesine rağmen halen alanın florası tam olarak ortaya konabilmiş değil. Detaylı bir çalışma ile mevcut yeni kayıtların yanına yeni ilaveler olabilir. Bilim dünyası için yeni türler de tespit edilebilir. Ancak bunun için havzanın daha iyi araştırılması gerekiyor. Hatta yaptığımız çalışmada topladığımız ve henüz hangi tür olduğuna karar veremediğimiz örnekler de var. Halen bu örneklerin teşhisi ile ilgili çalışmalarımız devam etmekte. Bu örneklerden de yeni bilgiler gelebilir. Bu durum bize Anadolu coğrafyasının ne kadar zengin olduğunu bir kez daha gösteriyor.

Bu yazı, Gezgin dergisinin 2010 yılının Ağustos sayısında yayımlanmıştır.

Yazar : HALİT ÖMER CAMCI

Gezgin, ışık avcısı, oğlunun babası...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir