Cuma , 29 Mart 2024

Geçmiş Yüzyılın Gezginleri 4.Bölüm

FO­TOĞ­RAF İLE İL­Gİ­Lİ BA­ZI AR­ŞİV NOT­LA­RI VE NEŞ­Rİ­YAT

Yazı: Dr. Hi­da­yet NU­HOĞ­LU (IR­CI­CA) – Or­han M. ÇO­LAK (IR­CI­CA)

Fo­toğ­raf­çı­lık; bir ta­raf­tan tat­bi­kat ola­rak ül­ke­de ya­yı­lıp muh­te­lif mak­sad­lar ile kul­la­nı­lır ve bu­nun dün­ya ça­pın­da yer­li sa­nat­çı ve us­ta­la­rı ye­ti­şir­ken, di­ğer yan­dan da baş­ka ben­ze­ri tek­nik ve sa­nat­la il­gi­li ko­nu­la­ra nis­bet­le azım­san­ma­ya­cak mik­tar­da ter­cü­me ve te­lif ya­yı­na da ko­nu teş­kil et­miş­tir. Bu ko­nu­ya eği­len­le­rin he­men hep­si, yu­ka­rı­da da geç­ti­ği gi­bi ço­ğu za­man kay­nak zik­ret­me­den Ce­ri­de-i Ha­va­dis’in 26 Ce­ma­zi­ye­lev­vel 1257/15 Ağus­tos 1841 ta­rih ve 47 sa­yı­lı nüs­ha­sın­da­ki ha­ber­de bah­se­di­len Da­gu­er­re’in ki­ta­bı­nı ilk eser ka­bul et­mek­te­dir­ler. Bu ha­ber­de “…Av­ru­pa’da Da­gu­er­re de­dik­le­ri zat, bir âlet icad edip Da­gu­er­re’in bas­ma­sı mâ­nâ­sın­da Da­gu­er­roty­pe tes­mi­ye et­miş ve mu­kad­di­mi   ki­ta­bı da­hi İs­tan­bul’a gel­miş ve ter­cü­me edil­miş ol­mak­la bi­len­le­rin ma­lu­mu­dur” de­nil­mek­te­dir. Yu­ka­rı­da da ifa­de edil­di­ği gi­bi bu ter­cü­me­nin he­nüz izi­ne rast­lan­ma­mış­tır.

Fo­toğ­raf bah­sin­de­ki bu ilk neş­ri­yat bil­gi­si­ne böy­le­ce işa­ret­ten son­ra, Os­man­lı ar­şi­vin­de­ki ba­zı ka­yıt­lar ve Os­man­lı ba­sı­nın­dan ba­zı ke­sit­ler ile fo­toğ­raf ko­nu­su­nun, eğer böy­le söy­le­mek ca­iz ise, ka­mu­oyun­da­ki du­ru­mu­nu kı­sa­ca ve ba­zı baş­lık­lar al­tın­da or­ta­ya koy­ma­ya ça­lı­şa­lım. Bu kı­sa not­lar, yal­nız Tür­ki­ye için de­ğil, ay­nı za­man­da dün­ya Fo­toğ­raf­çı­lık ta­ri­hi için de ön­de ge­len ko­lek­si­yon­lar­dan bi­ri olan Yıl­dız Ko­lek­si­yo­nu’nda­ki bir kı­sım fo­toğ­raf­lar hak­la­rın­da, ay­rı­ca ko­lek­si­yon için­de ve­ya dı­şın­da fo­toğ­ra­fın Os­man­lı dün­ya­sın­da kul­la­nı­lı­şı hak­kın­da ay­dın­la­tı­cı, açık­la­yı­cı ola­ca­ğı ka­na­atin­de­yiz. Os­man­lı mat­bua­tı, fo­toğ­ra­fı kul­lan­ma­nın ya­nın­da fo­toğ­raf ko­nu­su­na ol­duk­ça çe­şit­li yön­le­ri­ni de ih­ti­va ede­cek şe­kil­de yer ver­miş gö­rün­tü­sü ve­ri­yor. Mat­bu­at­ta yer alan ba­zı ba­his­le­rin ay­rı­ca ar­şiv bel­ge­le­ri ile de des­tek­len­miş ol­du­ğu, hem ba­sın­dan hem de ar­şiv­den rast­ge­le der­le­di­ği­miz ba­zı bil­gi­ler ile or­ta­ya çık­mak­ta­dır.

Ga­ze­te­ler­de, Yıl­dız Ko­lek­si­yo­nu’nda sık rast­la­nan, mu­ay­yen eş­ya­la­ra ait al­büm­le­rin ma­hi­ye­ti­ni açık­la­yan ba­zı ha­ber­le­re rast­lan­mak­ta­dır. Me­se­lâ Sa­bah Ga­ze­te­si’nin 11.8.1306 R. (1890 M) ta­rih 414 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da “Ha­zî­ne-i hü­mâ­yûn’da­ki âsâr-ı atî­ka­nın ve Si­lâh­hâ­ne’de­ki es­li­ha-i atî­ka­nın Ab­dul­lah Bi­ra­der­ler­ce fo­toğ­raf­la­rı­nın alın­ma­sı­na da­ir irâ­de sâ­dır ol­du­ğu” ha­be­ri neş­re­dil­miş­tir. Ay­nı ga­ze­te­nin 15.2.1309 R (1893 M) ta­rih ve 1326 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da “am­bar­lar­da­ki es­ki si­lâh­la­rın mu­âye­ne ve fo­toğ­raf­la tes­bi­ti ile iki al­büm teş­ki­li” ha­be­ri yer al­mış­tır.

Yu­ka­rı­da­ki ör­nek­te gö­rü­len men­kul eş­ya ya­nın­da, gayr-ı men­kul sı­nı­fı­na dâ­hil olan­lar için de ben­ze­ri tes­bit­le­rin ya­pıl­dı­ğı­nın ha­ber­le­ri­ne rast­la­mak müm­kün­dür. Sa­bah ga­ze­te­si 26.3.1310H, 5.8.1308 R (M. 1892) ta­rih ve 1134 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da o za­ma­na ka­dar “te­sis ve in­şa olu­nan emâ­kin-i emi­riy­ye ve âliy­ye ve ce­vâ­mi ve me­sâ­cid-i şe­rî­fe’nin fo­toğ­raf­la­rı­nın ah­zı” ha­be­ri­ni gö­rü­yo­ruz. Bu ga­ze­te­nin, bu ker­re 17.3.1907 M. ta­rih ve 6268 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da­ki bir ha­ber bir ev­vel­ki ha­ber­le­rin bü­tün mem­le­ket sat­hı için câ­rî bir fa­ali­yet ol­du­ğu­nu or­ta­ya koy­mak­ta­dır. Bu ha­ber­de “Ma­lat­ya san­ca­ğın­da bu­lu­nan âsâr-ı nâ­di­re-i atî­ka­nın fo­toğ­raf­la­rı­nın Der­saa­det’e Maa­rif Ne­za­re­ti’ne gön­de­ril­di­ği”nden bah­se­dil­mek­te­dir.

Zik­ret­ti­ği­miz ikin­ci ha­ber­de­ki “iki al­büm” ve son ha­ber­de­ki “Der­saa­det”e Maâ­rif Ne­za­re­ti’ne gön­de­ril­di­ği ifa­de­le­rin­den ha­re­ket­le, bü­tün ül­ke­de­ki men­kul, gayr-i men­kul kül­tür eser­le­ri­nin, bir prog­ram için­de “fo­toğ­raf­la tes­bi­ti”, “fo­toğ­ra­fı­nın ah­zı” ve­ya “alın­ma­sı” ile ya­ni bir çe­şit en­van­ter dö­kü­mü ya­pı­la­rak ha­zır­la­na­cak iki al­büm­den bi­ri­nin Mer­ke­ze, Der­saa­det’e – Maâ­rif Ne­za­re­ti’ne gön­de­ri­le­rek bir ar­şiv teş­ki­li­nin ele alın­dı­ğı an­la­şıl­mak­ta­dır.  Yıl­dız Ko­lek­si­yo­nun­da­ki “eş­ya” fo­toğ­raf­la­rı­nı ih­ti­va eden al­büm­ler ile, he­men bü­tün ül­ke­yi baş­ta mi­ma­rî eser­le­ri ol­mak üze­re or­ta­ya ko­yan man­za­ra fo­toğ­raf­la­rı­nın mev­cu­di­yet se­be­bi­ni de böy­le­ce açık­la­mak her­hal­de müm­kün­dür.

Bu ka­na­ati­mi­zi doğ­ru­la­yan bir ha­be­ri Ser­vet-i Fü­nûn’un 22.2.1309 R. (1911 M) ta­rih, 112 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sı­nın 128. sa­hi­fe­sin­de bu­lu­yo­ruz. Bu ha­be­re gö­re “Top­hâ­ne-i Âmi­re’de­ki es­li­ha-i ati­ka’nın fo­toğ­raf­la­rın­dan ha­zır­la­na­cak iki adet al­bü­mün bi­ri­nin mu­ha­fa­za­ya, di­ğe­ri­nin arz” edil­me­sin­den bah­se­dil­mek­te­dir. Bu du­rum yu­ka­rı­da or­ta­ya ko­nan ka­naa­ti doğ­ru­la­mak­ta­dır.

Çe­şit­li fa­ali­yet­le­rin, bil­has­sa ne­ti­ce­le­ri­ni, ne ol­duk­la­rı­nı ve­ya han­gi hal­de bu­lun­duk­la­rı­nı, fo­toğ­raf­lar­dan mü­te­şek­kil al­büm­ler ile, bir çe­şit ra­por ha­lin­de arz et­me­nin yay­gın bir şe­kil­de kul­la­nıl­dı­ğı ka­na­ati­ne var­mak pek yan­lış gö­rül­me­mek­te­dir. Bi­zi bu ka­naa­te gö­tü­ren bil­gi­le­ri ge­ne mat­bu­at­ta ve ar­şiv­de bu­lu­yo­ruz. Sa­bah ga­ze­te­si­nin 5.7.1306 R (1890 M) ta­rih ve 378 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da “Pa­ris-Sa­int Bar­ba Mek­te­bi’nin fo­toğ­raf­la­rın­dan mü­te­şek­kil bir al­bü­mün”; ay­nı ga­ze­te­nin 7.1.1907 M. ta­rih ve 6363 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sı ile Ser­vet-i Fü­nûn’un 24.6.1311 R ta­rih ve 234 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da­ki “Da­hi­lî ve ha­ri­cî fo­toğ­raf­la­rı ile Da­rü­la­ce­ze’nin ta­nı­tıl­dı­ğı bir ra­por” mat­bu­at­ta yer al­mış­tır. Ge­ne ay­nı ma­hi­yet­te ol­mak üze­re, Sa­bah ga­ze­te­si­nin 9.4.1312H / 27.7.1310R / 1894 M ta­rih­li 1855 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da “Zi­ra­at ame­li­yat mek­teb­le­ri­nin eb­ni­ye-tar­la ve nü­mû­ne bah­çe­le­ri­nin fo­toğ­raf­la­rı­nın çe­ki­le­rek al­büm mey­da­na ge­ti­ril­me­si”nden bah­se­dil­mek­te­dir.

Ay­rı­ca ba­zı ar­şiv ve­si­ka­la­rı da bu ka­naa­tin doğ­ru­lu­ğu­nu or­ta­ya koy­mak­ta­dır. Me­se­lâ “Mek­ke’de in­şâ edi­len eb­ni­ye-i emi­ri­ye ve as­ke­ri­ye­nin fo­toğ­raf­la­rı­nın ar­zı” (Da­hi­li­ye 1255/77072, 1014/1303h/5), “Ba­lı­ke­sir’de in­şâ­sı ta­mam­la­nan ve resm-i kü­şâ­dı ya­pı­lan de­po ve sa­at ku­le­si­nin fo­toğ­raf­la­rı­nın gön­de­ril­di­ği” (Sa­da­ret-Hu­su­sî Ma­ru­zat XI. Dos­ya 410, sı­ra 52); “Yan­ya’da in­şâ et­ti­ri­len sa­at ku­le­si­nin fo­toğ­raf­la­rı­nın tak­di­mi” (Yıl­dız Tas­ni­fi-Sa­da­ret-Hu­su­sî Ma­ru­zat-XI. cild, Dos­ya 421, sı­ra 1); “Se­lâ­nik’te açı­lan ar­te­zi­yen ku­yu­su ile çı­ka­rı­lan su­ya ait” fo­toğ­raf­lar (Sa­da­ret-Hu­su­sî Ma­ru­zat-Dos­ya 307, sı­ra 25, 25.2.1313H ta­rih­li), ba­zı hu­sus­la­rın Sa­ra­ya fo­toğ­raf­la arz edil­di­ği­nin bel­ge­le­ri­dir. Sa­bah ga­ze­te­si­nin 12.11.1309 R (1893M) ta­rih­li 1598 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da, Say­da’da bu­lu­nan la­hid­le­rin fo­toğ­raf­la­rı­nın ar­zı­nı ha­ber ver­mek­te­dir. Bu fo­toğ­raf­lar ko­lek­si­yo­nun 91533 nu­ma­ra­lı al­büm muh­te­vi­ya­tı olup Os­man Ham­di Bey’in yap­tı­ğı ka­zı ça­lış­ma­sı ve bu­lu­nan la­hid­le­rin İs­tan­bul’a nak­li için ya­pı­lan va­pu­ra tah­mil ame­li­ye­si­ne ait­tir. Bun­la­ra (Yıl­dız Tas­ni­fi-Kı­sım 12, ev­rak 151/3)’de­ki Yan­ya, Ha­mi­di­ye Kız Rüş­di­ye Mek­te­bi’ne ait 33 fo­toğ­raf­lık al­büm de ilâ­ve edi­le­bi­lir.

Bun­lar ara­sın­da Va­kit ga­ze­te­si­nin 2.4.1297 R (1879 M) ta­rih ve 2031 sa­yı­lı nüs­ha­sın­da­ki bir ha­ber dik­kat çe­ki­ci­dir. Bu ha­be­re gö­re “âsâr-ı atî­ka’dan ad­do­lu­nan bir ta­şın üze­rin­de­ki şe­kil ve ya­zı­nın fo­toğ­ra­fı­nın Maa­rif Ne­za­re­ti”nce is­ten­di­ği ifa­de edil­mek­te­dir. Bir­çok açı­dan dik­kat çe­ki­ci olan bu ha­ber­den ar­tık fo­toğ­raf he­nüz kırk yaş­la­rın­da iken, İs­tan­bul’da tam mâ­nâ­sıy­la bir bel­ge, ha­ber ve bil­gi kay­na­ğı ve va­sı­ta­sı ola­rak kul­la­nıl­dı­ğı an­la­şıl­mak­ta­dır. Yâ­ni ar­tık fo­toğ­raf bir “en­for­mas­yon” kay­na­ğı­dır. Bu­nun bir baş­ka ör­ne­ği­ni, (Yıl­dız Tas­ni­fi-Sa­da­ret, Hu­su­sî Ma­ru­zat, Dos­ya 254, sı­ra 94, ta­rih 29.5.1309 H) ve­si­ka­da gö­rü­yo­ruz. Bu ve­si­ka­ya gö­re “İs­tan­bul’a ge­len İs­veç ve Nor­veç harp ge­mi­le­ri­nin da­hi­len ve ha­ri­cen fo­toğ­raf­la­rı ile mü­ret­te­ba­ta ait fo­toğ­raf­la­rı­nın” arz edil­miş ol­du­ğu an­la­şıl­mak­ta­dır.

Bu ara­da (İrâ­de­ler 20/6-14, 1268 H ta­rih­li Ha­ri­ci­ye, sı­ra Nu. 4195, sa 115)’de “Fran­sız Mek­teb-i Tıb­bi­ye­si baş­cer­ra­hı ta­ra­fın­dan hâk-i pây-i hü­mâ­yûn’a tak­dim kı­lı­nan re­sim­ler” söz ko­nu­su edil­miş­tir. Bu­ra­da­ki re­sim­le­rin fo­toğ­raf mı, yok­sa çi­zim ve şe­kil­ler mi ol­du­ğu pek bel­li de­ğil­se de, her ha­lü­kâr­da ar­tık 1851’ler­de gö­ze hi­tap eden mal­ze­me­nin ve­si­ka ola­rak kul­la­nıl­dı­ğı an­la­şıl­mak­ta­dır.

Fo­toğ­ra­fın is­tih­ba­rat mak­sad­lı kul­la­nı­lı­şı­nın ar­tık 1890’lar­da yay­gın­laş­tı­ğı ve bu tür­lü kul­la­nıl­ma­ya kar­şı ted­bir dü­şü­nül­me saf­ha­sı­na ge­lin­di­ği­ni (Yıl­dız Tas­ni­fi IV, Sa­da­ret-Hu­su­sî Ma­ru­zat, Dos­ya 248, sı­ra 54) işa­ret­li ve 18.11.1308 ta­rih­li bir ve­si­ka­da açık­ça gö­rül­mek­te­dir. Bu ve­si­ka­ya gö­re Ni­ko­la­yev Baş­şeh­ben­der­li­ği, Ka­ra­de­niz’de is­kan­dil ya­pa­cak olan Bam­bo­ri ad­lı va­pur­da­ki mü­kem­mel ka­me­ra ile “sa­hil­le­ri­mi­zin fo­toğ­ra­fı­nın çe­ki­le­ce­ği” hu­su­su­nu Mer­ke­ze bil­dir­mek­te­dir.

Sa­bah ga­ze­te­si­nin 20.3.1310H ve ta­rih­li (1890 M) 1128 ve bu­nu mü­tea­kip 1131 nu­ma­ra­lı nüs­ha­la­rın­da yer alan iki ha­be­re gö­re bü­tün ta­le­be­ler­den iki­şer adet fo­toğ­raf alı­na­rak bun­la­rın Sa­ra­ya ar­ze­di­le­ce­ği bil­di­ril­mek­te­dir. Ay­nı me­âl­de Tak­vîm-i Ve­kâ­yi’nin 21.9.1331H (1912 M) ta­rih ve 1562 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sı­nın 3. sa­hi­fe­sin­de­ki bir ya­zı­ya gö­re Da­rül­fü­nun im­ti­han­la­rı­na mü­ra­ca­at­ta fo­toğ­ra­fın da ek­len­me­si­ne da­ir bir ya­zı ile ar­tık fo­toğ­ra­fın kim­lik teş­hi­si, hü­vi­yet tes­bi­tin­de kul­la­nı­lır ol­du­ğu an­la­şıl­mak­ta­dır. Şa­hıs­la­rın fo­toğ­raf­la­rı ile alâ­ka­lı ola­rak bir baş­ka ba­his ise ha­pis­ha­ne­ler­de­ki mev­kuf­la­rın, sa­nık ve­ya mah­kum­la­rın fo­toğ­raf­la­rı­nın alın­mış ol­ma­sı­dır. Bu fo­toğ­raf­la­rın ne mak­sad­la alın­dı­ğı, na­sıl kul­la­nıl­dı­ğı hak­kın­da şim­di­ki bil­gi­le­ri­mi­ze gö­re bâ­riz bir ma­lu­mat bu­lun­ma­mak­ta, an­cak böy­le bir fa­ali­ye­tin ol­du­ğu, ko­lek­si­yon­da­ki re­sim­ler ya­nın­da Sa­bah ga­ze­te­si­nin 14.5.1310 H-22.9.1308R 1890M ta­rih ve 1182 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da­ki bir ha­ber­den de an­la­şıl­mak­ta­dır.

İs­tan­bul’da, her­hal­de di­ğer vi­lâ­yet­ler­de de, man­za­ra res­mi çek­me­nin iz­ne ta­bi ol­du­ğu­nu, bu­nun ta­ki­bi­nin za­bı­ta­ca ya­pıl­dı­ğı­nı, iki ar­şiv bel­ge­si ile bir ga­ze­te ha­be­rin­den an­lı­yo­ruz. Sa­bah ga­ze­te­si­nin 19.5.1312H – 6.9.1310R (1894) ta­rih­li ve 1895 sa­yı­lı nüs­ha­sın­da “İs­tan­bul’da­ki la­tîf mev­ki­le­rin fo­toğ­ra­fı için izin ta­le­bin­de bu­lu­nan Ni­ko­la­ki En­der­ya­ma­no (Ni­co­las An­dri­ome­nos)’ya” bu iz­nin ve­ril­di­ği ha­be­ri yer al­mak­ta­dır. (Yıl­dız Tas­ni­fi IV, Sa­da­ret, Hu­su­sî Ma­ru­zat, Dos­ya 241, sı­ra 50) de­ki 14.4.1308H (1890 M) ta­rih­li ve­si­ka, Fe­bus (Phèbus) Fo­toğ­raf­çı­la­rın­dan Pol Tar­kul’a, Kâ­ğıt­ha­ne ve Bo­ğa­zi­çi’nin fo­toğ­raf­la­rı­nın ah­zı için izin ve­ril­di­ği­ne, ken­di­si­ne za­bı­ta­ca ma­ni olun­ma­ma­sı­na dâ­ir­dir. Ge­ne Ar­şiv’den  (İra­de-i Hu­su­si­ye, Dos­ya 378, Dos­ya 30) işa­ret­li ve 10.4.1325H. (1907 M) ta­rih­li bir ve­si­ka­da “Rus teb’asın­dan Mös­yö Zen­din için, Der­saa­det’te fo­toğ­raf çek­mek ve re­sim yap­mak üze­re izin ve­ril­me­si”nden bah­se­dil­mek­te­dir. Bir baş­ka izin ko­nu­su (Yıl­dız Tas­ni­fi- Sa­da­ret-Hu­su­sî Ma­ru­zat, Dos­ya 263, sı­ra 55)’de, 15.10.1310H (M. 1892) ta­rih­li ve­si­ka­da rast­lı­yo­ruz. Bu ve­si­ka­ya gö­re Gül­mez Bi­ra­der­ler, Şi­ka­go Ser­gi­si’ne gön­de­re­cek­le­ri fo­toğ­raf­lar için izin ta­le­bin­de bu­lun­muş­lar­dır. Şi­ka­go Ser­gi­si ile il­gi­li bir di­ğer ha­be­ri Ser­vet-i Fü­nûn Der­gi­si’nin 30.10.1309 R (1893M) ta­rih­li 148 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sı­nın 288. sa­hi­fe­sin­de gö­rü­yo­ruz. Bu ha­be­re gö­re Şi­ka­go Ser­gi­si es­na­sın­da bir Mil­let­le­ra­ra­sı Fo­toğ­raf Kon­gre­si ak­de­di­le­ce­ği bil­di­ril­mek­te­dir. Bir di­ğer ser­gi ha­be­ri­ne ise 1.1.1312 H., 23.4.1310 R (1894M) ta­rih­li ve 140 nu­ma­ra­lı Maa­rif Mec­mu­asın­da rast­lı­yo­ruz. Bu ha­ber­de 1898 Mi­la­no Fua­rın­da fo­toğ­raf­çı­lık için de bir yer ay­rı­la­ca­ğı bil­di­ril­mek­te­dir.

Fo­toğ­raf al­büm­le­ri­nin, dev­let baş­kan­la­rı ara­sın­da tea­ti edi­len he­di­ye­ler­den ol­du­ğu da bir ar­şiv bel­ge­sin­den an­la­şıl­mak­ta­dır. (İra­de-i hu­su­si­ye, Ge­nel 246, Hu­su­si 16) işa­ret ve 6 Re­bi­ül-âher1325 (1907 M) ta­rih­li bir ve­si­ka­dan, Sak­son­ya Kra­lı’nın, ken­di teb’asın­dan Dr. Mös­yö Av­ri­li’nin İs­tan­bul mi­mâ­ri­si­ne da­ir fo­toğ­raf­lar­dan mü­te­şek­kil bir al­bü­mü, Ha­li­fe haz­ret­le­ri­ne sun­du­ğu an­la­şıl­mak­ta­dır.

Fo­toğ­raf ile alâ­ka­lı ola­rak Os­man­lı mat­bu­atın­da rast­la­dı­ğı­mız alâ­ka çe­ki­ci bir ha­ber ise “Fo­toğ­raf ver­gi­si” hak­kın­da­dır. Tak­vim-i Ve­kâ­yi, 1.12.1288h. (1871M) ta­rih ve 1452 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da “Fran­sa’da se­ne­de yü­zel­li mil­yon (ka­re) fo­toğ­raf res­mi imâl ol­du­ğu ve (Fran­sız) hü­kü­me­tin­ce fo­toğ­ra­fa ver­gi” ko­nu­la­ca­ğı­nı bil­di­ren kı­sa bir ha­ber neşr edil­miş­tir. Bun­dan yir­mi se­ne ka­dar son­ra bu def’a Dev­let-i aliy­ye’nin “fo­toğ­raf ve her ne­vi te­sâ­vi­re mah­sus bir pul tab’iy­le, bun­lar­dan cüz’i bir re­sim is­tı­fâ­sın­dan” bah­se­den bir ya­zı 18.2.1308 R ta­rih ve 966 nu­ma­ra­lı Sa­bah ga­ze­te­sin­de ya­yın­lan­mış­tır.

Fo­toğ­raf­çı­lık ile iş­ti­gal eden­le­rin ce­mi­yet teş­kil et­tik­le­ri­ne da­ir bir ha­be­ri Sa­bah ga­ze­te­si­nin 2292 nu­ma­ra­lı ve 8.10.1311 R (1895 M) ta­rih­li nüs­ha­sın­da gö­rü­yo­ruz. Bu ha­ber­de kı­sa­ca “Se­lâ­nik’te fo­toğ­raf­çı­lık, res­sam­lık ve sa­na­yi­i ne­fi­se ile iş­ti­gal eden bir ce­mi­yet-i mah­su­sa te­şek­kül et­ti­ği” bil­di­ril­mek­te­dir.

Mes­le­kî teş­ki­lât­lan­ma­nın, da­ha son­ra­la­rı dev­let eliy­le teş­vik ve hat­tâ zor­la­ma­la­ra rağ­men bu­gün bi­le bu ko­nu­da va­rı­lan nok­ta ma­lum iken 1895’te böy­le bir “Ce­mi­yet-i mah­su­sa” te­şek­kü­lü ve bil­has­sa fo­toğ­ra­fın ce­mi­ye­tin adın­dan an­la­şıl­dı­ğı üze­re, gü­zel sa­nat­la­rın (sa­na­yi­i ne­fi­se) bir un­su­ru ad­de­dil­me­si dik­kat çe­ki­ci­dir ve ka­na­ati­miz­ce de­va­mı ve te­sir­le­ri açı­sın­dan baş­lı ba­şı­na bir araş­tır­ma ko­nu­su­dur. Bi­zim kul­lan­ma im­kâ­nı bul­du­ğu­muz ar­şiv mal­ze­me­sin­de bu ko­nu­da baş­ka bir kay­da rast­la­ya­ma­dık. An­cak fo­toğ­raf­çı­lık bah­si­nin, bir mü­es­se­se ola­rak yer­leş­miş ol­du­ğu­nu gös­te­ren çe­şit­li ha­ber ve ya­zı­la­ra, mat­bu­at­ta ar­tık rast­lan­mak­ta­dır. Bun­lar­dan dik­ka­ti çe­ken ba­zı­la­rı­na işa­ret ede­lim.

Ser­vet-i Fü­nûn’un 14.7.1311 M 1895R ta­rih ve nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da bir ör­ne­ği­ni gör­dü­ğü­müz şe­kil­de baş­ta bu der­gi­de ol­mak üze­re za­man za­man fo­toğ­raf­dan bah­se­den “Fo­toğ­raf mu­sa­ha­be­si” baş­lı­ğı al­tın­da top­la­nan ya­zı­la­ra rast­lan­mak­ta­dır. Bun­la­rın ya­nın­da Fo­toğ­raf mü­sa­ba­ka­la­rı­nın da gün­dem­de yer al­dı­ğı­nı gö­rü­yo­ruz. 28 Mart 1312 R (1896 M) ta­rih ve 265 nu­ma­ra­lı Ser­vet-i Fü­nûn’da (Say­fa 66) fo­toğ­raf­çı­lı­ğın ehem­mi­ye­ti ve bu­na bağ­lı ola­rak Ser­vet-i Fü­nûn’un ter­tip et­ti­ği bir “Fo­toğ­raf mü­sa­ba­ka­sı”na da­ir ya­zı bu­lu­yo­ruz. Mat­bua­tın fo­toğ­raf mü­sa­ba­ka­sı ko­nu­su­na alâ­ka gös­ter­di­ği­ni gö­rü­yo­ruz. Bir de yurt dı­şın­da­ki fa­ali­yet­ler­den Ak­şam ga­ze­te­si­nin 30 Teş­ri­nev­vel 1920 ta­rih­li ve 705 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da Fran­sız Cum­hur­baş­ka­nı’nın res­mi­nin/fo­toğ­ra­fı­nın çe­kil­me­si­ne da­ir bir mü­sa­ba­ka ha­be­ri yer al­mak­ta­dır.

Fo­toğ­ra­fın bir sa­nat ol­du­ğu­nu or­ta­ya ko­yan bir baş­ka tat­bi­ka­ta ait ha­be­ri Şu­ra-yı Üm­met ga­ze­te­si­nin 21.1.1325 R (1909 M) ta­rih­li 206 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da ras­la­dı­ğı­mız bir ilân­da, Ya­di­gâr-ı Mil­let Va­pu­ru’nun bi­rin­ci mev­ki sa­lo­nu­na ası­la­cak fo­toğ­raf ko­nu­sun­da gö­rü­yo­ruz. Ak­şam ga­ze­te­si­nin 1-2 1922 M ta­rih ve 1208 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­da ise “Fo­toğ­raf­çı­lık ve si­ne­ma­cı­lık ba­his­le­ri­nin par­lak ge­le­ce­ği”ni ele alan bir ya­zı neş­re­dil­miş­tir.

Bu ara­da Ser­vet-i Fü­nûn’un 14 Ey­lül 1311 ta­rih ve 237 nu­ma­ra­lı nüs­ha­sın­dan, İn­gil­te­re’de fo­toğ­ra­fı mev­zu alan bir ga­ze­te­nin neş­re­dil­mek­te ol­du­ğu­nu, Fran­sa’da ise iki mü­el­li­fin renk­li fo­toğ­raf mev­zu­un­da bir ki­tap neş­ret­miş ol­du­ğu­nu gö­rü­yo­ruz.

Bu yazı 2007 yılının Temmuz ayında yayınlanan Gezgin dergisinin 6. sayısından alınmıştır

Yazar : HALİT ÖMER CAMCI

Gezgin, ışık avcısı, oğlunun babası...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir